اصول اخلاقی در پژوهش‌های علوم محیطی با رویکردی به حکمرانی منابع طبیعی: از مبانی نظری تا روش‌های عملی در جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها

نتایج پژوهش‌های علوم محیطی یکی از ارکان مهم تصمیم‌سازی در حکمرانی منابع طبیعی است. پژوهش‌های علوم محیطی، به‌دلیل ماهیت بین‌رشته‌ای و ارتباط مستقیم با جوامع انسانی و زیست‌بوم‌های طبیعی، نیازمند توجه عمیق به اصول اخلاقی است. رعایت أصول اخلاقی در جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌های علوم محیطی نه‌تنها از آسیب‌های غیرضروری به محیط طبیعی و موجودات زنده جلوگیری می‌کند، بلکه اعتبار علمی پژوهش‌ و کارآمدی حکمرانی منابع طبیعی را نیز ارتقاء می‌دهد. این مقاله با رویکردی جامع به بررسی اصول اخلاقی در فرآیند جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌های محیطی پرداخته و ارتباط آن را با مبانی فلسفی اخلاق محیط زیست تبیین می‌کند. جهت‌گیری و اریبی در نمونه‌برداری، افزایش خطا، مداخله در زیست‌بوم، نقض حریم خصوصی، عدم رعایت حقوق آزمودنی‌ها، عدم مشارکت مؤثر جوامع محلی و مخاطرات اخلاقی در استفاده از فناوری‌های نوین از مهمترین چالش‌ها در جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌های علوم محیطی است. برای کاهش یا رفع این چالش‌ها، پژوهشگر باید ضمن رعایت دقیق اصول علمی، اصول اخلاقی را نیز کامل رعایت کند. احترام به محیط زیست، رعایت حقوق موجودات زنده،‌ افزایش دقت و صحت داده‌ها،‌ تضمین عدم دست‌کاری در داده‌ها، شفافیت و مسئولیت‌پذیری، رعایت حریم خصوصی، مشارکت فعال و رضایت آگاهانۀ جوامع محلی، حفاظت از داده‌ها و امنیت اطلاعات، عدالت اجتماعی در دسترسی به داده‌ها و دقت در انتخاب روش‌های آماری مناسب از مهمترین اصول اخلاقی هستند که پژوهشگر باید رعایت کند. رعایت این اصول، افزون بر ارتقاء کیفیت علمی پژوهش، موجب تقویت سازوکارهای حکمرانی پایدار منابع طبیعی نیز می‌شود. برای تحقق این موارد، در طراحی و اجرای سیستم نمونه‌برداری ضروری است افزون بر رعایت اصول علمی، اصول اخلاق محیط زیست و منابع طبیعی نیز رعایت شود.