1
گروه احیا مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران
2
گروه احیا مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج، ایران
10.22059/jnrg.2025.394075.1036
چکیده
ارزیابی راهبردهای حکمرانی منابع آب از مهمترین ملزومات تنظیمگر در سیاستگذاری و جامعنگری مدیریت منابع آب است و یکی از شاخصهای حکمرانی خوب آب، بهویژه در بخش زیرزمینی محسوب میشود که کاربست صحیح آن میتواند به پایداری یا ناپایداری مدیریت منابع آب منجر شود و نتایج آن به صورت تخریب سرزمین یا فرونشست زمین بروز یابد. سدهای زیرزمینی به عنوان یکی از راهکارهای نوین مدیریت منابع آب در مناطق خشک و نیمهخشک همواره مورد توجه پژوهشگران و سیاستگذاران قرار گرفتهاند. این پژوهش با هدف ارزیابی جامع مزایا و معایب سدهای زیرزمینی در کشور با رویکرد فرصت، تهدید، قوت و ضعف و ارائه راهکارهای عملیاتی انجام شد. روش تحقیق شامل ترکیبی از مطالعات کتابخانهای، بررسی میدانی و گردآوری دادهها از طریق پرسشنامه ساختاریافته بود. پرسشنامه بر اساس شاخصهای فنی، اقتصادی، محیط زیستی و اجتماعی طراحی و روایی آن توسط متخصصان حوزه مدیریت منابع آب و مهندسی عمران تأیید شد. جامعه آماری پژوهش را جمعی از خبرگان مرتبط با موضوع تشکیل دادند که به روش هدفمند انتخاب شدند. در مراحل اجرایی، ابتدا کارگروه تخصصی تشکیل و شاخصهای ارزیابی تعیین شد، سپس پرسشنامهها حضوری و الکترونیکی تکمیل و دادهها با نرمافزار تحلیل گردید. نتایج نشان داد که کاهش تبخیر آب (0.391) و ذخیرهسازی آبهای زیرسطحی (0.309) مهمترین نقاط قوت و محدودیت ظرفیت ذخیرهسازی (0.271) و مشکلات فنی-زمینشناسی از مهمترین نقاط ضعف این سازهها هستند. در میان عوامل خارجی، ذخیرهسازی منابع آب زیرسطحی (0.332) و استفاده بیشتر از منابع آب محلی از فرصتهای کلیدی و اعتراضات اجتماعی (0.261) و تبعات محیط زیستی پاییندست (0.258) تهدیدهای اصلی شناسایی شدند. تحلیل ماتریس نشان داد که تدوین راهبردهای مدیریتی با تمرکز بر تقویت نقاط قوت، بهرهبرداری از فرصتها و مدیریت ضعفها و تهدیدها، میتواند به افزایش کارایی و پایداری سدهای زیرزمینی و تحقق حکمرانی خوب کمک کند.
)