تحلیل اثرات حکمرانی مطلوب بر مدیریت منابع آب (منطقه مورد مطالعه: شهرستان زنجان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه جغرافیا، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

10.22059/jnrg.2025.405181.1062

چکیده

مدیریت منابع آب در مناطق روستایی ایران با مجموعه‌ای از چالش‌های پیچیده و درهم‌تنیده مواجه است؛ چالش‌هایی همچون تغییرات اقلیمی، بهره‌برداری ناپایدار از منابع زیرزمینی، ضعف نهادی، ناهماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و بی‌توجهی به ظرفیت‌های محلی. در این میان، شهرستان زنجان به‌عنوان یکی از نواحی مستعد کشاورزی کشور، در سال‌های اخیر با تنش‌های آبی فزاینده، افت سطح آب‌های زیرزمینی و کاهش محسوس بهره‌وری در بخش کشاورزی روبه‌رو شده است. از این ‌رو پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش مؤلفه‌های حکمرانی مطلوب در بهبود نظام مدیریت منابع آب در نواحی روستایی این شهرستان انجام شده است. این تحقیق از نوع کاربردی و با روش توصیفی تحلیلی صورت پذیرفته است. داده‌های پژوهش از طریق مطالعات کتابخانه‌ای، بررسی‌های میدانی و تکمیل پرسشنامه گردآوری شدند. روایی شاخص‌ها با تأیید ۱۵ نفر از متخصصان حوزه آب و توسعه روستایی تضمین و پایایی ابزار با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برابر با 75/0 محاسبه شد. جامعه آماری شامل خانوارهای ساکن در ۲۴۸ روستای شهرستان زنجان بود و از میان آنها ۵۴ روستا به روش تصادفی طبقه‌بندی‌شده انتخاب شدند. بر اساس فرمول کوکران، حجم نمونه نهایی ۴۵۱ خانوار تعیین شد. نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها با بهره‌گیری از آزمون‌های آماری و مدل معادلات ساختاری در نرم‌افزارهای SPSS و AMOS نشان داد سطح شاخص‌های حکمرانی آب پایین‌تر از وضعیت مطلوب است، به‌طوری‌که کمترین میانگین مربوط به شفافیت عملکرد (میانگین 17/2) و پاسخگویی نهادی (میانگین 83/2) بوده است، در حالی که عدالت اجتماعی با ضریب اثر β=0/518 بیشترین تأثیر را بر مدیریت مشارکتی منابع آب داشته است. میانگین شاخص‌های کارایی، پاسخ‌گویی، شفافیت، مشارکت، قانون‌مداری، عدالت اجتماعی، مسئولیت‌پذیری و توافق جمعی همگی بیانگر ضعف نهادی و مدیریتی در ساختار حکمرانی آب روستایی هستند. بر پایه یافته‌ها، عدالت در توزیع منابع، تقویت هماهنگی بین نهادها و ارتقای مشارکت محلی، مهم‌ترین راهکارهای بهبود حکمرانی و پایداری منابع آب محسوب می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

حکمرانی منابع طبیعی
دوره 2، شماره 2
تیر 1404
صفحه 128-145

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار